ناوه‌ڕۆك
ستەمکردن لە منداڵ
یەکێک لەو هەڵە باوانەی کە هەندێ لە دایکان و باوکان دەرهەق بە منداڵەکانیان ئەنجامی دەدەن، بریتییە لە ستەمکردن و چەوساندنەوەی منداڵ، جا چ ستەمەکە ماددی بێت وەک بێبەشکردنی منداڵ لە مافی میرات و پێداویستییەکانی ژیان، وەک جلوبەرگی نوێ و کەلوپەلەکانی قوتابخانە و یاری، یان ستەمی مەعنەوی بێت وەک چەوساندنەوە و بێبەشکردن لە مافی ئازادی و دادپەروەری و خۆشگوزەرانی و قسەکردن و خوێندن و فێربوون و ...تاد.
هۆكارەكانی
ئەمەش بۆ چەندین هۆکاری جیاجیا دەگەڕێتەوە، لەوانە:
- بەهرەمەندبوون لە دڵڕەقی و توندوتیژی و شەڕەنگێزی.
- لاوازی هەستی مرۆڤدۆستی و ژیاندۆستی.
- هەبوونی گرێی دەروونی.
- هەبوونی کێشە و بگرە و بەردەی خێزانی.
- لاوازی ئاستی زانستی و ڕۆشنبیری.
- بێ ئەزموونی و ناوشیاری.
- ئاشنا نەبوون مە مافەکانی منداڵ.
- هەست نەکردن بە بەرپرسیارییەتی.
- دوورکەوتنەوە لە بەها ئاینی و مرۆڤییەکان.
- نەبوونی چاودێری و لێپرسینەوە.
- کارانەبوونی یاسا، بۆ بە سزاگەیاندنی ستەمکاران!
- بۆ خۆ بەتاڵکردنەوە و تۆڵەکردنەوە.
زیانەكانی
ئەڵبەتە ئەگەر دایک یان باوک، یاخود هەردووکیان واز لە ستەم و چەوساندنەوەی منداڵەکانیان نەهێنن و لاپەڕەیەکی تازە هەڵنەدەنەوە، زیانێکی زۆر بە منداڵەکانیان و خودی خۆیان و کۆمەڵگەش دەگەیەنن، کە گرنگترینیان ئەمانەن:
- منداڵ تا مردن، تامی ستەم و ستەمکاری دایک و باوکی دەچێژێت.
- منداڵ هەست بە خۆبەکەمزانین دەکات.
- منداڵ زۆرێک لە مافەکانی خۆی لەدەست دەدات.
- منداڵ بە شێوەیەکی تەندروست گەشە ناکات، بە تایبەتی لە ڕووی سۆزداری و دەروونی و زانستی و هزرییەوە.
- منداڵ فێرە ڕق و کینە دەبێت و هەستی تۆڵەسەندنەوە بەسەریدا زاڵ دەبێت.
- تاوان و کەتن لە ناو کۆمەڵگەدا زیاد دەبێت.
- منداڵ ڕقی لە دایک و باوک و کەسانی دیکە دەبێتەوە.
- منداڵ دووچاری نیگەرانی و ڕەشبینی و خەمۆکی دەبێت.
- منداڵ پەنا بۆ کاری ناڕاست و هەڵە دەبات.
- منداڵ دەبێتە کەسێکی گۆشەگیر و دوورەپەرێز.
چارەسەرکردنی ئەم هەڵەیە
پێش هەموو کەسێک، دەبێ دایک و باوک دەست لە ستەمکردن هەڵگرن و ستەم لە منداڵەکانیان نەکەن و نەیانچەوسێننەوە، بۆ ئەوەی شکۆی منداڵەکانیان پارێزراو بێت و بە شێوەیەکی تەندروست گەشە بکەن و نەوەیەکی زانا و دانا و بەتوانا و وشیار و بێدار و پێگەیشتوو و تێگەیشتوو و پێشکەوتوو و سەرکەوتوو پێشکەش بە کۆمەڵگە بکەن و چاویان پێ ڕۆشن بێت و سەریان پێ بەرز بێت.
جا بۆ ئەوەی ئەم ئامانجەیان بێتەدی، پێویستە دایکان و باوکان ئەم هەنگاوانەی خوارەوە بهاوێژن:
- نابێ توخنی ستەم و زۆرداری بکەون.
- دەبێ ئاشنا بن بە مافەکانی منداڵ، چونکە زۆرجار بەهۆی نەزانینەوە مافەکانیان پێشێل دەکریت و پشتگوێ دەخرێت.
- دەبێ ئاستێکی بەرزی زانستی و ڕۆشنبیرییان هەبێت، بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی تەندروست و پەروەردەییانە سەرەدەری لەگەڵ منداڵەکانیان بکەن.
- دەبێ ڕێز لە کەسایەتی و شکۆی منداڵەکانیان بگرن.
- پێش هەموو شتێک، دەبێ وەک مرۆڤ سەیری منداڵەکانیان بکەن.
- دەبێ دایک و باوکەکان تا ئەوپەڕی توانا دادگەر و دادپەروەر بن و جیاکاری لە نێوان منداڵەکانیان نەکەن.
- دەبێ سۆز و خۆشەویستی خۆیان بە منداڵەکانیان ببەخشن.
- دەبێ ئاشنا بن بە بنەما پەروەردەیی و زانستییەکان.
- دەبێ لە کاتی سەرهەڵدانی هەر جۆرە تەنگژە و کێشە و بگرە و بەردەیەکی خێزانیدا، خۆیان بەدوور بگرن لە توندوتیژی و قسەی زبر و شەڕەنگێزی.
- دەبێ بە زمانی گوڵ قسە لەگەڵ منداڵەکانیان بکەن.
- دەبێ لە ئەرک و کارەکانیدا ئارام و دانبەخۆداگر بن، چونکە پەروەردە و فێرکردنی منداڵ ئەرکێکی سەخت و دژوارە.
- دەبێ دایک و باوک خۆیان بەدوور بگرن لە هەستی تۆڵەسەندنەوە.
- نابێ کێشەی خێزانی ببێتە هۆی ستەمکردن لە منداڵان و کەسانی دیکە.
- دەبێ دایک و باوک مافە ماددی و مەعنەوییەکانی منداڵەکانیان دابین بکەن و ئەو بەرپرسیارییەتە لە ئەستۆ بگرن.
- دەبێ کێشەکانیان بە پرس و ڕاوێژ چارەسەر بکەن.
- دەبێ لە کاتی پێویستدا پرس و ڕاوێژ بە کەسانی پسپۆڕ و شارەزا بکەن.
